یک بار در جریان تبلیغ و معرفی مجدد عطر لانکوم کلایمت بانویی نزد من آمد و گفت، «این چیزی است که به من فروختید» و شیشه‌ی کوچکی پر از مایع قهوه‌ای تیره به من نشان داد، که آثار فساد به وضوح در آن مشاهده می‌شد. وقتی امروز تنها به عطرهای وینتج «قدیمی» دسترسی دارید، به زحمت می‌توانید بگویید عطرهای اصلی، در زمانی که «جوان» بودند چه بویی داشتند.

 
موضوع مهم دیگر: بسیاری از عطرها با رایحه‌های خاص منطقه‌ی مدیترانه ساخته‌ می‌شوند، که آب و هوای آن به کلی با محل زندگی ما متفاوت است. فشار، رطوبت و سایر پارامترها نیز تأثیر زیادی بر حس بویایی ما دارند.

من شخصاً یک مجموعه عطر کامل دارم، که نمی‌توانم در روسیه (محل زندگی خودم) از آنها استفاده کنم، در صورتی که برای شرایط آب و هوایی مبدأ آنها بسیار ایده‌آل است، عطرهایی مانند: هیپنوز هوم، له میل، دانس تیس براس، و وومنیتی. یک عطر، علاوه بر شرایط آب و هوایی ممکن است بسته به «ترکیبات شیمیایی پوست»، «خاصیت نفوذ» و عوامل دیگری از این دست، و با توجه به فردی که از آن استفاده می‌کند، رایحه‌ی متفاوتی داشته باشد.

حال به دلایل عینی می‌پردازیم، که باعث تغییر عطرها می‌شود. قطعاً نیازی به یادآوری نیست، با این حال، دقت کنید عطر تقلبی نخرید! قصد ایجاد بدگمانی ندارم، اما بدانید وقتی چیزی را «در خیابان» و در نتیجه‌ی تبلیغاتی مانند «همه چیز ۱۰ دلار» یا «مستقیمآً، از تولید به مصرف» می‌خرید، ۱۰۰ درصد کالای متفاوتی را خریداری می‌کنید.
 
متأسفانه، تولیدکنندگان دائماً مواد اولیه‌ی عطرها را تغییر می‌دهند. بیایید ببینیم چرا این کار را می‌کنند. مالکان برندهای رسمی همیشه می‌گویند «فرمول» عطرهای رسمی تغییر ناپذیر است، و در طول قرن‌ها ثابت مانده است، اما با افزودن تنها یک قطره وانیل بیشتر دیگر جیم بیم و عطر شالیمار نخواهید داشت.

در واقعیت، عطرهای کلاسیک دیگر به همان شکل اولیه تولید نمی‌شوند، بلکه اصلاحات و بهینه‌سازی‌های متعددی را پشت سر می‌گذارند.
 
بیایید کمی درباره‌ی نحوه‌ی تولید عطر صحبت کنیم: قطعاً دمنیکو دولچه و استفانو گابانا برای پیدا کردن ارزشمندترین اکسیرها دور تا دور جهان را نمی‌گردند، « فرمول‌های عطر را ترکیب نمی‌کنند، و یقیناً با یک روپوش پشت ترازوهای دقیق نمی‌نشینند و پپیپت و ویال به دست نمی‌گیرند.

در مورد شرکت D&G، مدیر بخش عطر ایده‌ای درباره‌ی یک رایحه‌ی جدید ارائه می‌دهد، و بعد به اصطلاح « دستورالعمل» را برای شرکت‌های تولید کننده می‌فرستد. در این بخش بازی‌کنان مهم زیادی حضور ندارند، بازیکنان اصلی عبارتند از : IFF (ایالات متحده)، ژیودا و فرمنیخ (سوئیس)، سیمرایز (آلمان)، تاکازاگو (ژاپن) و مانه (فرانسه)

که عمده‌ترین آنها بیشترین سهم بازار یعنی بیش از ۸۰٪ را در دست دارد. شرکت‌های عطر ساز برمبنای تقاضای بازار کار می‌کنند، و یک «کنستانتره» (چنانچه درباره عطرهای با پایه‌ی الکل سخن بگوییم، ترکیبی از مواد معطر: اساساً هر چیزی به جز الکل و افزودنی‌های فنی/‌کاربردی) می‌سازند.

این «فرمول» در انحصار شرکت قرار دارد، بنابراین مشتری صرفاً محصول نهایی را به دست می‌آورد، و در صورتی که باز هم نیاز داشته‌باشد، مجدداً سفارش می‌دهد. تنها تعداد معدودی از برندها می‌توانند عطر ساز مختص خود را داشته باشند، یا خودشان عطر تولید کنند.
 
برندها یک علامت تجاری را ثبت می‌کنند، بنابراین ممکن است محتویات شیشه‌ی عطر بدون این که خریدار بداند تغییر کند. دقیقاً مشابه داستانی که برای یکی از آلبوم‌های مایکل جکسون اتفاق افتاد. زمانی که فاش شد تعدادی از آوازهای این آلبوم توسط هنرمندان دیگری خوانده/‌ضبط شده‌است، مدیریت سونی متکبرانه پاسخ داد، برند مایکل جکسون، متعلق به خود آنها است، و آنها حق دارند هرچه بخواهند تحت عنوان آن برند خاص منتشر کنند.

به این ترتیب، در آن تصویر زیبای شگفت انگیز چه چیزی اشتباه است؟
به مثال‌ زیر توجه کنید: تولید کننده‌ای تولید ماده‌ی خاصی را متوقف می‌کند. شاید ماجرای عطرهای "بد" میتسکو و الهیپر بلو را به خاطر داشته‌باشید؟ داستان به ماده‌ی اولیه‌ی آیرزین مربوط بود، که بخشی از این دو ترکیب است، و در اصل توسط شرکت افسانه‌ای دی لایر تولید می‌شد.

 
در سال ۱۹۸۵ شعبه‌ی فرانسوی دی لایر به گروه لوتیر فلوراسین فروخته شد، و شاخه‌ی آمریکایی آن را تاکازاگو خرید. در نتیجه اتفاقات زیر برای آیرزین افتاد: لوتیر فرمول را داشت، اما متیل یونون‌های با کیفیت خاص، که ۶۰٪ ماده‌ی اولیه را تشکیل می‌دهد، توسط تاکازاگو تولید می‌شد. کاملاً طبیعی است، که شرکت‌ها موادی را از یکدیگر خریداری کنند.

در سال ۱۹۹۵ گروه بایر (که به تازگی مالکیت هارمن و ریمر را به دست آورده‌بود) و لوتیر فلوراسین تحت نام هارمن و ریمر فلوراسین ادغام شدند. این دو شرکت در سال ۲۰۰۳ به دراگکو پیوستند، و در نتیجه سیمرایز تشکیل شد.

بنابراین، در ابتدای قرن بیست و یکم فرمول‌های پایه‌ی دی لایر در اختیار شرکت سیمرایز بود، اما بعضی از اجزا، از جمله ماده‌ی اولیه‌ی آیرزین، که هم برای میتسوکو و هم برای الهیور بلو ضروری بود، از سایر شرکت‌ها خریداری می‌شد. سیمرایز آیرزین، که ترکیب خاصی از ایزومر متیل یونونز است، را از تاکازوگو می‌خرید.

تاکازاگو، در سال ۲۰۱۴، تولید این مواد را متوقف کرد. منابع نزدیک به بخش‌های درگیر علت این توقف تولید را مصالح اقتصادی ذکر کرده‌اند.

بنابراین سیمرایز مجبور شد فرمول پایه‌ (آیرزین) را تغییر داده و چیز دیگری را با موادی که از تاکازاگو می‌خرید، جایگزین کند. همان‌طور که می‌دانید، این تغییر از نظرها پنهان نماند، ماده‌ی اولیه‌ی تغییر یافته کیفیت پایین‌تری داشت، اما گرلن بدون این که اهمیتی به موضوع بدهد (یا صرفاً به امید این که هیچ کس متوجه نخواهد شد) به تولید عطرهای خود ادامه داد. طرفداران این عطرها واکنش‌های شدیدی نشان دادند، که باعث شد گرلن تولید چهار عطر خود را متوقف سازد.
 
دلایل دیگری، همچون دلایل ایمنی، نیز در حذف بعضی از مواد از فرمول عطرها دخالت دارند. در اینجا پای IFRA به میان می‌آیدـ‌سازمانی که در زمینه‌ی توسعه‌ی استانداردهای استفاده از مواد اولیه‌ی تشکیل دهنده‌ي عطر فعالیت می‌کند، اما ماهیت این استانداردها برای سازمان‌های مستقل کوچک بیشتر مشورتی است نه اجباری.

آنچه ملزم به رعایت آن هستیم استانداردهای کشوری است، که اغلب سختگیرانه‌تر از استانداردهای پیشنهادی IFRA است. با وجودی که در مفید بودن توصیه‌های IFRA تردید نیست، اما به نظر می‌رسد این انجمن اولین مقصری است که می‌توان همه‌ی اتهامات را به او نسبت داد، و برای توجیه همه‌ی تغییرات انجام شده در یک عطر مناسب است. با این وجود، محدودیت‌های IFRA بر ترکیب یک عطر تأثیر می‌گذارد: برای مثال، مقررات جدید برای لیرال و لیلیال باعث شد، تقریباً همه‌ی عطرهایی که به مدت بیش از ۵ سال در بازار موجود بودند، تغییر کنند (فرمول‌های جدید بر اساس مقررات جدید ساخته شدند).
 
زمان ثابت نمی‌ماند، مواد جدیدی وارد بازار می‌شوند، بعضی چیزها خیلی راحت از مد می‌افتند و روز به روز کمتر و کمتر استفاده می‌شوند، و بعضی به کلی محو می‌شوند. گاهی اوقات یک برند تصمیم می‌گیرد عطر کلاسیکی را که مدت‌ها تولید نشده‌بود، بازسازی کند. اجازه دهید یادآوری کنم، فرمول یک عطر معمولاً مختص یک برند نیست. ناگهان معلوم می‌شود فرمول مورد نظر مفقود شده‌است.

اینجا است، که شیمی تحلیلی مدرن وارد عمل می‌شود: نتایج این تحلیل نقطه‌ی شروعی برای تولد دوباره‌ي یک عطر است، و از آن پس، همه چیز در دست عطر ساز است که باید آن را به خوبی تنظیم کند. با این حال در اینجا مشکلاتی هم پیش می‌آید.
 
برای مثال، به تجربه‌ی کالیس بکر در زمان بازسازی ونت ورت بالمین توجه کنید: از آنجا که ژرمین سلویر برای ساخت عطر اصلی از مواد اولیه‌ی بسیاری استفاده کرده‌بود، ونت ورت اصلی صدها ماده‌ی تشکیل دهنده داشت. اما بسیاری از مواد دیگر در دسترس نبود، و بنابراین لازم بود ساخت این ترکیب از ابتدا آغاز شود.
 
وقتی مدیریت یک برند بنا به دلایلی تصمیم می‌گیرد تولید عطری را به شرکت دیگری واگذار کند، تقریباً همین اتفاق رخ می‌دهد. از آنجا که شرکت جدید فرمول را ندارد، نسخه‌ی «بازسازی شده» به همان روش و با استفاده از تحلیل ابزاری و هنر عطر ساز به دست می‌آید.

استفاده از مواد «انحصاری» ثبت شده‌ی خاص به شرکت‌ها امکان می‌دهد، مشتریان خود را حفظ کنند. با این حال گاهی اوقات اتفاقاتی از این دست نیز رخ می‌دهد: مدتی پیش، ال وی ام هاش( لویی ویتون مویت هنسی) تصمیم گرفت تولید عطر انحصاری خود را آغاز کند، به همین دلیل کلیه‌ی عطرهای همه‌ی برندهای این شرکت، تحت مدیریت فرانسوا دماشی، عطر ساز ال وی ام هاش، بازسازی و بهینه‌سازی شد.
 
در آخرین نمایشگاه WPC که در سال ۲۰۱۸ در شهر نیس برگزار شد، سیمرایز مواد انحصاری تحت اختیار خود، به نام پارادایز را به نمایش گذاشت، که در کنار مواد دیگر برای تولید پایه‌ی عطرهای دی لایر مورد استفاده قرار می‌گرفت.

 حتی با در اختیار داشتن فرمول اصلی به سختی می‌توان محصول یک شرکت را بدون کم و کاست به شرکت دیگری واگذار کرد. یکی از دوستانم این حالت را «اثر برشت» می‌نامد: همه‌ی بانوان بورش را با مواد اولیه و روشی یکسان می‌پزند، اما نتیجه همیشه متفاوت است. فوت کوزه‌گری به جزئیات مربوط می‌شود.
 
برندها در بازسازی عطرهای گذشته تلاش نمی‌کنند دقیقا به محصولی مشابه عطر اصلی دست پیدا کنند، بلکه اغلب آگاهانه قصد دارند عطر قدیمی را به روز رسانی کنند، و آن را با سلیقه‌ و کلیشه‌های ناگزیر دنیای مدرن وفق دهند.

مدل جدید عطر فوژه رویال شباهت بسیار کمی با اجداد افسانه‌ای خود دارد. معمولاً نام عطر تنها چیزی است که تغییر نمی‌کند، مانند عطرهای میس دیور یا له اینتردیت شرکت ژیوانشی. این نوآوری‌ها برای عطرهای امروزی نیز رخ می‌دهد، برای مثال در مورد عطر اسکیپ، به دلیل رواج شدید گرایش به کالوئن، شرکت کلوین کلاین به این نتیجه رسید که این عطر اصالت اولیه‌ی خود را از دست داده‌است، بنابراین تصمیم گرفت با حذف کلیه‌ی مواد تشکیل دهنده‌ی شناخته شده‌ی این عطر به کلی تغییراتی در آن ایجاد نماید.

تغییرفرمول عطرها دلیل دیگری نیز دارد. هیچ کس آنقدر ساده لوح نیست که تصور کند، صنعت عطر سازی عطرهای شگفت انگیز را تنها از سر خیرخواهی و سخاوتمندی برای خوشنودی مردم می‌سازد. عطر سازی یک تجارت است، تجارتی بی‌رحم و آزمندانه که هدف اصلی آن کاملاً روشن است: پولسازی. بنابراین، اغلب تلاش می‌کنند تولید عطر ارزانتر تمام شود، و تغییرات ایجاد شده را با مقتضیات سخت IFRA توجیه می‌کنند.
 
این موضوع به طور کامل در کتاب دانا توماس با عنوان «لوکس: چگونه تجمل گرایی جلوه‌ی خود را از دست داد» بررسی شده‌است. این کتاب تأییدی است بر بزرگترین ترس‌ها و نگرانی‌های شما و من اکنون قصد ندارم ماجراهای آن را فاش کنم. همچنین در این کتاب، با توجه به موضوع نام تعدادی از عطر سازهای معروف، از جمله ژاک پولژ، ژان کلود النا و ژان کِرلئو (عطر ساز ژان پتو و بنیان‌گذار اسموتیک ) ذکر شده‌است.

من اصطلاح عطر زامبی را واقعاً دوست دارم. این اصطلاح اولین بار توسط وبلاگ نویس‌های انگلیسی زبان برای عطر استفاده شد. زامبی لقبی است که آنان برای صحبت درباره‌ی عطرهایی به کار می‌بردند، که به دلیل تغییرات بیش از حد قابل شناسایی نبودند، عطرهایی که بهتر بود دیگر استفاده نمی‌شدند، یا عطرهایی که مدت‌ها قبل به فراموشی سپرده شده‌ و مجدداً، به شکل وحشتناکی که بهتر بود هرگز بازسازی نمی‌شد، احیا شده‌بودند.
 
تولیدکنندگان برای سوالات معقولی که در باره‌ی تغییرات یک عطر پرسیده می‌شود، همیشه یک پاسخ استاندارد ارائه می‌دهند: این عطر حاوی مواد اولیه‌ی طبیعی زیادی است، محصول برداشت شده متفاوت است، و چون مواد خام طبیعی همیشه کمی تفاوت دارند،  بوی عطر نیز هر بار کمی فرق می‌کند.

در این پاسخ که برای بسیاری از افراد قانع کننده است، کمی اغراق دیده می‌شود: اغلب تولیدکنندگان بزرگ استانداردهای داخلی بسیار سختگیرانه‌ای برای مواد اولیه‌ی معطر طبیعی خود دارند؛ تقریباً همه‌ی اسانس‌های روغنی، مواد خالص و سایر مواد مورد استفاده در عطر سازی با استفاده از جدا ساز تجزیه و خالص می‌شوند ـ‌این کار برای اطمینان از حداقل تفاوت بین هر دسته از مواد با دیگران انجام می‌شود.
 
مراکز نسبتاً مهم تولید عطر حداقل به یک دستگاه کروماتوگراف گاز ـ‌مایع برای کنترل کیفیت مواد ورودی مجهزند. شرکت‌های تولیدی کوچک و عطر سازان دستی که مواد خام خود را از واسطه و با بهای خرد خریداری می‌کنند، لازم است به گفته‌های عرضه کنندگان اعتماد کنند. اما فریب کاری نیز زیاد است، و روایت‌هایی در این زمینه وجود دارد: اخیراً، کروماتوگرام یک اسانس روغنی مدعی را دیدم، که علاوه بر خصوصیات «برجسته‌ی» محصولات طبیعی دارای سه نقطه‌ی اوج در حدود ۵۰، ۲۵ و ۱۲ درصد بود، که با حلال‌های عطر معروف برابری می‌کرد. به راحتی می‌توان حدس زد، اسانس‌ اصلی در طول مسیر سفرش سه بار نیمه رقیق شده‌است ...
 
ایده‌ی ویژگی‌های مختلف مواد اولیه‌ی طبیعی گاهی اوقات با «بسته‌بندی» های زیبا و جذاب به مصرف کننده عرضه می‌شود ـ و این گونه به عطرهای میلسیم دست پیدا می‌کنیم.

بسیاری عطرهای فلور د اورنجر، فلور دی نارسیس و آیریس پالیدای شرکت ل آرتیسان را به خاطر دارند. برندهای لوکس نیز به این بازی پیوستند، و برای مثال، در یک دوره‌ی زمانی (از ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰) ژیوانشی مدل‌های آماریج، اورگانزا، وری ایرسیستیبل و آنجئو دمون«میلسیم» را تولید کرد.
 
بعضی برندها عدم ماندگاری را چالشی در دنیای عطرسازی یا حتی یک فلسفه قلمداد می‌کنند: به این دلیل، پائولو تیرنزی، بنیان‌گذار برند تیزیانا ترنزی مایل است بگوید سنت آبجو سازی ایتالیایی بیش از، مثلاً، سنت فرانسوی در «عمل آوری شراب» استعداد دارد. او می‌خواهد این مفهوم را به تولیدات عطر خود نیز تعمیم دهد.

بعضی از عطر های تیزیانا ترنزی (که مجموعه‌ی انیورسری را تشکیل می‌دهند) در هر بار توزیع کمی متفاوتند. هواداران این برند می‌توانند مدل‌های این مجموعه را در شیشه‌های «هاروست» مورد علاقه‌ی خود جمع‌آوری و نگهداری کنند.
 
مردم یقیناً سال‌ تولید و به اصطلاح مشخصات (بارکدها، شماره‌های سریال و غیره) را مقایسه می‌کنند، روی سخن ما تنها هواداران برند تیزیانا ترنزی نیست، بلکه طرفداران مارک‌های دیگر را نیز مد نظر داریم. انجمن‌هایی که درباره‌ی ابداعاتی بحث می‌کنند، که مدل‌های عطر را متفاوت می‌سازد، گاهی اوقات، به میدان نبرد واقعی تبدیل می‌شود، حتی با وجودی که این تفاوت‌ها را می‌توان اغلب ناشی از هیپنوتیزم کردن خود و شرایط نگهداری متفاوت دانست.

روی هم رفته، دقت در جزئیات و ویژگی‌های چیزی که واقعاً به آن علاقه داریم، کاملاً قابل درک است. اگر دنیای عطر برای شما جدید است، پیشنهاد می‌کنم عطر اونتوس 11Z01 را در اینترنت سرچ کنید، قطعاً دنیای جدیدی را کشف خواهیدکرد. دقیقاً مشخص نیست چه چیزی در مورد عطر اونتوس می‌تواند این همه متفاوت باشد: احتمالا، تنها مواد اولیه‌ی طبیعی مورد استفاده در این عطر نعناع هندی و مرکبات است، و تنها با عدم استفاده از مقیاس و ترکیب تقریبی مواد می‌توان به تفاوت قابل توجهی دست یافت.

در مجموع فکر می‌کنم این که چه زمانی یک «عطر ساخته می‌شود» و چه زمانی تغییر می‌کند، بیش از این که یک مزیت آشکار باشد، یک موضوع فنی است، و هیچ ارتباطی به وجود مواد اولیه‌ی طبیعی در ترکیبات آن ندارد.
 
شخصاً معتقدم هر یک از ما درباره‌ی خراب شدن عطر محبوبمان، بدون اطلاع قبلی، یا آن طور که من مایلم بگویم «بدون اعلام جنگ» داستانی داریم. گاهی اوقات عکس این موضوع نیز اتفاق می‌افتد، و ممکن است مدل جدیدتر عطر (در توزیع مجدد، فرمول جدید) بسیار خوب باشد : این گونه داستان‌های شاد نیز گاهی اوقات و البته نه همیشه رخ می‌دهد.

خود من علاقه‌ی خاصی به عطر جیونچی پورهوم دارم: عطری که امروز در فروشگاه‌ها موجود است هیچ شباهتی به اصل آن ندارد، به همین دلیل با آخرین قطره‌های آن در شیشه‌ی عطرم با احترام رفتار می‌کنم.

مطلب از Matvey Yudov ترجمه توسط عطرافشان