سلام کاربر گرامی
چطور می توانیم به شما کمک کنیم؟
اشتیاق و اجتناب در روایح، تحت تأثیر ظرفیت بوی مثبت یا منفی است. انسان و سایر حیوانات برای بقاء به بویایی متکی هستند. بوهای مثبت، پستانداران را وادار میکند تا به دنبال پاداشهای لذت بخش (مانند غذای خوشمزه، رابطه جنسی) باشند. از طرف دیگر، بوهای نامطلوب در مورد خطر هشدار میدهند (مانند بخارات سمی، مواد غذایی فاسد) و ما را از چیزهایی که میتوانند باعث آسیب جسمی یا مرگ شوند دور میکنند.
حدود 5 درصد از عملکرد مغزِ انسان به اندام بویایی اختصاص دارد، که ما را قادر میسازد میلیونها بوی مختلف را در چند میلی ثانیه پس از استشمام بویی که از مجرای بینی دریافت میکنیم، تشخیص دهیم. برخی از بوها خنثی هستند، اما بیشترِ بوها دارای ظرفیت مثبت یا منفی هستند و توسط نواحی ناخودآگاهِ مغز به عنوان خوب/ایمن یا بد/خطرناک کُدگذاری میشوند.
ظرفیت بوها ما را به خودش نزدیکتر یا دورتر میکند. تحقیقات جدید (ایروانی و همکاران، 2021) از مؤسسه کارولینسکای سوئد در مورد چگونگی پردازش لامپ بویایی مثبت و منفی "ظرفیت بو" آشکار میکند که چگونه بوی نامطبوع به طور آنی، سیستم عصبی مرکزی و قشر حرکتی را برای جلوگیری از خطر آماده میکند. این یافته ها در ژورنال معتبر Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شد.
بهزاد ایروانی و همکارانش دریافتند که بوهای مرتبط با ناخوشایند زودتر و سریعتر از بوهای دارای ظرفیت مثبت پردازش میشوند. علاوه بر این، بوهایی با ظرفیت منفی واکنش اجتنابی فوری را از طریق قشر حرکتی ایجاد میکنند. ایروانی، محقق دپارتمان علوم اعصاب بالینی کارولینسکا، معتقد است: «واکنش اجتنابی انسان به بوهای ناخوشایند مرتبط با خطر، مدت‌هاست که به عنوان یک فرآیند شناختی آگاهانه دیده میشود، اما مطالعه ما برای اولین بار نشان میدهد که این واکنش ناخودآگاه و بسیار سریع است.»
نتایج نشان میدهد که حس بویایی ما برای توانایی ما برای تشخیص خطرات در مجاورتمان مهم است و بیشترِ این توانایی ناخودآگاهتر از پاسخ ما به خطر است که با واسطه حواس بینایی و شنوایی ما انجام میشود. برای این مطالعه انسانی، محققان سوئدی از معیارهای الکتروفیزیولوژیکی پیاز بویایی (OB) در پاسخ به بوهایی با ظرفیت مثبت و منفی استفاده کردند. بطور قابل توجه، آنها دریافتند که OB بسیار سریعتر از بوهای خوشایند به بوهای منفی واکنش نشان میدهد.
در واقع، در عرض حدود 300 میلی ثانیه پس از استشمام چیزی که بوی گندیده میدهد، اندام بویایی میتواند سیگنالی را به قشر حرکتی منتقل کند که بلافاصله باعث میشود بدن افراد از بوی بالقوه خطرناک دور شوند. این رفتار اجتنابی مانند رعد و برقی سریع در تمام بدن که توسط بوهایی با ظرفیت بوی منفی ایجاد میشود تقریباً بلافاصله اتفاق میافتد. با این حال، بوهایی با ظرفیت مثبتی که ممکن است افراد را وادار به نزدیکتر کردن و گرفتن بوهای ثانویه کند، از طریق کانالی بسیار کُندتر در پیاز بویایی پردازش میشوند که به نظر نمی‌رسد پاسخ آماده‌سازی خودکار ستیز یا گریز را در قشر حرکتی ایجاد کند.
مدارهای آمیگدال-استریاتال در مغز رفتارهای ویژه ی ظرفیت را هدایت میکنند. مطالعه اخیر دیگری (ژانگ و همکاران، 2021) در مورد اینکه چگونه محرکهای مثبت و منفی مغزِ پستانداران را مجذوب و دفع میکنند، نشان داد که آمیگدال قاعده‌ای جانبی (BLA) دارای دو دسته مجزا از نورون‌ها است که رفتار ویژه ظرفیت در موش را هدایت میکنند. این یافته های آزمایشگاه Cold Spring Harbor در ژورنال معتبر NatureNeuroscience منتشر شد. نورونهایی با ظرفیت منفی توسط محرکهای بد یا مُضر فعال میشوند، در حالی که نورونهای ظرفیت مثبت به محرکهای لذت بخش یا پاداش دهنده پاسخ میدهند. در موش‌ها، هر دسته از نورونهای BLA اطلاعاتی را در مورد ظرفیت مثبت یا منفی از طریق مدارهای آمیگدال- مخطط مجزا که از توبرکل بویایی یا غده ی بویایی (OT) و هسته اکومبنس در مغز بیرون می‌آیند، منتقل میکنند. از این رو، انگیزه ویژه ظرفیت برای اجتناب از چیزی خطرناک یا جستجوی چیزی پاداش دهنده به نورونهای BLA ویژه ی ظرفیت با ساختارهای ورودی-خروجی متمایز مرتبط است. توبرکل بویایی غده بویایی (OT)، که با نام tuberculum olfactorium نیز شناخته میشود، یک مرکز پردازش چند حسی است که در قشر بویایی و جسم مخطط شکمیِ مغز قرار دارد و در شناخت پاداش نقش دارد. همچنین نشان داده شده است که OT در رفتارهای حرکتی و توجهی، به ویژه در رابطه با پاسخگویی اجتماعی و حسی، نقش دارد و ممکن است برای انعطاف‌پذیری رفتاری ضروری باشد. OT با مناطق متعدد مغز، به ویژه مراکز حسی، برانگیختگی و پاداش، به هم پیوسته است، بنابراین آن را به یک رابط بالقوه حیاتی بین پردازش اطلاعات حسی و پاسخ‌های رفتاری بعدی تبدیل میکند.
قابل ذکر است، هر دو نوع نورونهای ویژه ی ظرفیت در سراسر آمیگدال قاعده ای جانبی پراکنده هستند و در کنار همدیگر، همزیستی دارند. «آنها از نظر فضایی در هم آمیخته اند. وقتی شروع به تصویربرداری از آنها می‌کنید، می‌دانید که برخی از نورون‌ها فقط به چیزهای خوب پاسخ میدهند، برخی از نورون‌ها فقط به چیزهای بد پاسخ میدهند، درست مانند فلفل و نمک یا شکر و شیره که با هم مخلوط شده‌اند، و آنها کارهای مختلفی را انجام میدهند.
بنابراین تحقیقات بیشتری در مورد مدارهای انگیزشی بویایی ما لازم است تا درک بهتری داشته باشیم که چگونه ظرفیت منفی یا مثبتِ یک بو باعث اجتناب یا جستجوی رفتار از طریق مدارهای مغزی ویژه ی ظرفیت میشود که ممکن است باعث اعتیاد، ایجاد اضطراب و ایجاد اختلالات استرس پس از سانحه (PTSD) گردد.
(منبع: کتاب زیست روانشناسی عطرها، انتشار 1402)
سلام و عرض احترام خدمت شما استاد گرامی
قبل از پاسخ نورون ها به بو ، نورونهای مربوطه از کجا میدونن این بو بد هست یا خوب که هر قسمت به بوی مربوط به خود واکنش نشان دهد و اینکه شاید بویی برای کسی خوش آیند و برای شخص دیگری ناخوشایند باشه اینو چطور تفکیک میکنن
و یک سوال دیگه شاید خارج از این بحث باشه اگه لطف کنید جواب بدیدممنون میشم
اینکه من بوی غذا یا فضایی رو استشمام میکنم اما در لحظات اولیه خیلی حالت و کیفیت بو متفاوت هست تا در لحظات ثانویه و بعدی با اینکه بوی غذا و فضاها مثل عطرها زمان بندی شده نیستن و کاملا یکجا دریافت میشن
چرا این اتفاق برای اینجانب میافته؟
سلام و عرض احترام خدمت شما استاد گرامی
قبل از پاسخ نورون ها به بو ، نورونهای مربوطه از کجا میدونن این بو بد هست یا خوب که هر قسمت به بوی مربوط به خود واکنش نشان دهد و اینکه شاید بویی برای کسی خوش آیند و برای شخص دیگری ناخوشایند باشه اینو چطور تفکیک میکنن
و یک سوال دیگه شاید خارج از این بحث باشه اگه لطف کنید جواب بدیدممنون میشم
اینکه من بوی غذا یا فضایی رو استشمام میکنم اما در لحظات اولیه خیلی حالت و کیفیت بو متفاوت هست تا در لحظات ثانویه و بعدی با اینکه بوی غذا و فضاها مثل عطرها زمان بندی شده نیستن و کاملا یکجا دریافت میشن
چرا این اتفاق برای اینجانب میافته؟
با احترام و عرض ادب
ضمن سپاس از همراهی و عنایت شما بانوی محترم عارضم که مغز انسان براساس اشتیاق و اجتناب برای بوها، آنها را بعنوان بوی بد یا خوب تفسیر میکند. برای مثال هیچکس از ۷ میلیارد تراکم شامه ی انسانی در جهان، بوی اِدرار و مدفوع مورد پسندش نیست و همواره حتی از دوران نوزادی هم انسان‌ها این بوها را اجتناب کردند که برای همین نوزادان بعد از اینکه پوشک خودشان را کثیف میکنند، گریه میکنند و به نوعی با صدای بلند گریه ی خودشان به مادرشان هشدار میدهند که یه چیزی در من (یعنی خود نوازد) درست نیست و مادر با نگاه کردن به پوشک متوجه موضوع ناراحتی نوازد میشود. علاوه بر این، حتی بوهای خطرناک یا هشدار خطر مثل نشت گاز، بنزین یا بوی سوختگی برای هیچکس بعنوان اشتیاق خوشایند تلقی نمی‌شود، و با توجه به تجربه‌ی زندگی انسان در طول زمان و تکامل، باعث شده است تا به برخی بوها ما اشتیاق و به برخی دیگر اجتناب داشته باشیم. حتی در میان جانوران یا حشرات هم همینطور است که با بوهای خطرناک شکارچیان، حضور آنها را متوجه میشوند و یا با بوهای خوشایند بعنوان منبع غذایی مورد هدف قرار میدهند.
با این حال، تمام این فرآیند تفسیر بوهای بد و خطرناک با بوهای خوب و ایمن در مغز انسان و جانوران و سیستم عصبی مابقی جانداران، یه برنامه‌ریزی بسیار دقیق و پیچیده‌ای را دنبال میکند که انگار حتی اگر ما از ابتدای زندگی هم تجربیات بوهای بد و خطرناک را نداشته باشیم، باز هم این بوها در مغز ما بعنوان بوهای بد و خطرناک و اجتنابی تفسیر میشوند که باعث بقای ما در زندگی شده است و ما فعلاً قادر به درک این مکانیسم برنامه‌ریزی نیستیم.
در مورد خودتان هم عارضم که برخی انسان‌ها بصورت ژنتیکی (از زمان تکامل مولکولی جنین) یا مادرزادی (قرار گرفتن در معرض فاکتورهای محیطی بعد از تولد) و یا بصورت پاتوژنیک (قرار گرفتن در طول زندگی بعد از تولد و رشد و نمو در معرض فاکتورهای محیطی و انتخاب محیطی مانند هر گونه سوانح رانندگی با آسیب به سر یا سقوط و آسیب به سر یا آلودگی میکروبی مثل ویروس‌های بسیار عفونی مانند کووید ۱۹، مرس، سارس، H1N1 و حتی برخی سموم صنعتی یا سنتی مثل دخانیات مخدرها یا مصرف مشروبات الکلی مداوم و غیرایمن) و یا حتی بصورت ایدیوپاتیک (اختلالات یا بیماری‌هایی که منشاء ناشناخته دارند) دچار آنوسمی (کربویی) و یا هایپوسمی (کاهش درک بویایی) و یا عدم تفسیر و ترجمه‌ی بویایی بصورت شارپ (تیز) در برخورد با انواع بوها مثل بوی پخت غذاها یا فضاهای پیرامون میشوند و یا کیفیت شارپ و یا کیفیت لنتی (آهسته گستر) دارند که بعد از چند ثانیه یا دقیقه اسکان در این شرایط محیطی، درک درست و کامل از بوها را خواهند داشت.
این ترجمه و تفسیر دقیق و شارپ بویایی در انسان حاصل تعامل تعاونی دو ژن بسیار مهم اعم از ACE-2 و TMPRSS2 می‌باشند که با سنتز پروتئین های کارآمد مربوطه، فرآیند تفسیر و ترجمه‌ی بویایی را بر عهده دارند که البته در این دو ژن، آنزیم های مختلفی هم کاربرد دارند که برای حالت شما، احتمالاً یکی از آنزیمهای مسئول، فرآیند ترابرد آیروسل های بویایی (مولکول های معلق بوها در هر موادی) را به آهستگی یا سرعت کمتر از حد معمول انجام میدهند و یا حتی میتوانند خیلی سریع این کار انجام دهند که از نقاط ایست بازرسی (chekpoint) سلول‌های عصبی به سرعت عبور میکنند که این فرآیند باعث میشود برخی شامه ها بوی غلیظی را به محض ورود به یک مکان در آنجا حس کنند و پس از چند ثانیه یا دقیقه، آن بو برایشان رقیق شود.
.................
بهترین ها برای شما بانوی محترم...
سلام مجدد خدمت شما جناب اسعدی بزرگوار
نمیدانید که چه لذتی دارد مصاحبت با افراد فرهیخته و آگاهی مثل شما کاش تمام جامعه پیرامونمون مملو میشد از چنین افرادی البته به لطف خداوند همسرم و پسرم هم خیلی اهل دانش و علمند و برادرم مانند شما از اساتید برتر در زمینه ی شغلی خودشان هستن از نوع جهانی
و در مورد جواب سوالم فکر میکنم مورد دوم برای من صادق باشه چون همیشه زودتر از دیگران متوجه بوهای محیط اطرافم میشم مثلا بوی سوختگی و یا هر بوی دیگری که بعضا اطرافیان چند ثانیه یا حتی دقیقه بعد متوجه آن میشوند اما تحلیل ثانویه کمی طول میکشد
و اما تمرین و یا کاری هست که برای حل این مشکل انجام دهم
سلام مجدد خدمت شما جناب اسعدی بزرگوار
نمیدانید که چه لذتی دارد مصاحبت با افراد فرهیخته و آگاهی مثل شما کاش تمام جامعه پیرامونمون مملو میشد از چنین افرادی البته به لطف خداوند همسرم و پسرم هم خیلی اهل دانش و علمند و برادرم مانند شما از اساتید برتر در زمینه ی شغلی خودشان هستن از نوع جهانی
و در مورد جواب سوالم فکر میکنم مورد دوم برای من صادق باشه چون همیشه زودتر از دیگران متوجه بوهای محیط اطرافم میشم مثلا بوی سوختگی و یا هر بوی دیگری که بعضا اطرافیان چند ثانیه یا حتی دقیقه بعد متوجه آن میشوند اما تحلیل ثانویه کمی طول میکشد
و اما تمرین و یا کاری هست که برای حل این مشکل انجام دهم
با احترام و عرض ادب
بانوی فرهیخته و ارجمند از مهر و همدلی شما کمال سپاس دارم و بسیار خرسندم که مطالب علمی که برای این محفل به اشتراک می‌گذارم، مورد پسند شما می‌باشند.
در خصوص فرموده ی شما، کار خاصی یا تمرین خاصی وجود نداره اما سعی کنید سبک زندگی و رژیم غذایی را متعادل نگه دارین مثلا هر روز صبح بعد از بیداری یک عدد قرص مولتی ویتامین جوشان یا طعم پرتقال در با یک لیوان آب سرد میل فرمایید و سپس صبحانه میل کنید. هر روز حدالامکان صبح ها نرمش و پیاده روی انجام دهید و شب‌ها قبل از خواب سعی کنید دوش آب گرم در حد ۱۰ دقیقه داشته باشین منظورم استحمام کلی نیست، فقط دوش آب گرم برای مدت زمان کوتاه همچین یک فنجان قهوه وسط روز میل کنید.
بهترین ها برای شما بانوی محترم...