راهنمای تقویت حس بویایی و درک بهتر عطرها
حس بویایی یکی از قدرتمندترین حسهای بشری است که نقش مهمی در شکلگیری تجربیات، خاطرات و حتی خلقوخوی ما دارد. داشتن حس بویایی آموزشدیده، تربیتشده و قوی در بخشهای مختلفی از زندگی روزمره و همچنین در صنعتهای مختلف ــ از صنعت عطرسازی تا صنایع غذایی و مراقبتهای بهداشتی ــ مهم است. به همین دلیل هم در این مقاله میخواهیم که به نکات راهنما درباره آموزش حس بویایی، روشهای تقویت قدرت تشخیص بو، تکنیکهای درک عطر و مسائل مرتبط با آنها بپردازیم.
حس بویایی چطور کار میکند؟

حس بویایی ما انسانها به بینی وابسته است، یعنی همان جایی که میلیونها گیرنده بویایی باید مولکولهای پراکنده در هوا را تشخیص بدهند. این گیرندهها سیگنالهایی را از طریق پیاز بویایی در مغز ارسال میکنند که درواقع اطلاعات شیمیایی را بهعنوان روایح و بوهای متمایز و متفاوت تفسیر میکنند. این فرایند نهتنها بر درک ما از طعمها، بوها و محیط پیرامونی تاثیر میگذارد، بلکه مثل محرکی برای خاطرات عاطفی و واکنشهای رفتاری عمل میکند. بنابراین اگر میخواهید که آموزش حس بویایی را با کیفیت مطلوب پیش میبرید، باید این رابطه مهم بین حس شامه و عطر را درک کنید.
چطور حس بویایی خودمان را تربیت کنیم و آموزش بدهیم؟

آموزش حس بویایی، همان فرایندی است که فرد در آن عمداً خودش را در معرض انواع بوها قرار میدهد تا حساسیت و قدرت تشخیص حس بویایی را افزایش بدهد. سیستم بویایی بسیار پیچیده است و میلیونها نورون حسی در شناسایی مولکولهای معطر نقش دارند. بنابراین قرار گرفتن مداوم و حسابشده در معرض عطرها و بوهای مختلف، عملکرد این نورونهای حسی را تقویت میکند و بهمرور زمان باعث میشود که شما ظرافتها و پیچیدگیهای نهفته درون عطرها و روایح مختلف را خیلی بهتر و دقیقتر تشخیص بدهید. اگر آموزش حس بویایی برای شما اهمیت زیادی دارد، میتوانید از روشها و ترفندهای زیر کمک بگیرید.
۱. یک کتابخانه یا آرشیو عطر بسازید: ابتدا باید یک کتابخانه، آرشیو یا مجموعهای از اسانسهای معطر تهیه کنید که شامل طیف وسیع و متنوعی از روایح مختلف باشد. این کار را با تهیه عصارهها و اسانسهای اساسی مانند اسطوخودوس، نعناع و لیمو ترش شروع کنید و بهمرور زمان این آرشیو را گسترش بدهید، تا جایی که عصارههای خاصی مانند چوب صندل، یاس و گل یلانگ هم در آرشیو روایح شما جای بگیرند.
۲. بوییدن را تمرین کنید: اگر میخواهید که در آموزش حس بویایی به موفقیت برسید، هر روز باید زمان مشخصی را به انجام دادن تمرین بوییدن اختصاص بدهید. مثلا یک عصاره معطر را از آرشیو یا کلکسیون خودتان انتخاب کنید و با تمام قوا به رایحه و بوی آن توجه کنید. برای این کار باید چشمها را ببندید، نفس عمیق بکشید و به سویههای مختلف و ظرافتهای خاص آن رایحه فکر کنید. سعی کنید که خصوصیات کلیدی مانند شیرینی، تندی یا جلوههای خاکی را شناسایی کنید و بعد نکاتی را درباره یافتههای خودتان در دفترچه یادداشت بنویسید. در کنار دنبال کردن این برنامه روزانه، به بوها و روایحی که در زندگی روزمره با آنها مواجه میشوید هم توجه کنید، مانند بوی قهوه، ادویههای آشپزخانه، بوی باران، بوی سبزهها و چمنها و... . درگیر شدن عمیق با همه این بوها به شما در آموزش حس بویایی کمک خواهد کرد.
۳. آزمون و خطا در ترکیبسازی نتها را شروع کنید: کمکم باید ترکیبسازی نتها را شروع کنید، حتی اگر این شروع کاملا بر مبنای آزمون و خطا پیش برود. بنابراین عصارهها و اسانسهای معطر را با همدیگر ترکیب کنید تا بتوانید به آمیزههای منحصربهفرد و جذاب برسید. البته ابتدا باید با ترکیبات دو یا سه عنصری ساده شروع کنید و کاملا به نحوه کنش و واکنش بین این عناصر توجه داشته باشید. در ضمن، باید در گذر زمان به نحوه تکاملیابی کلی رایحه نیز توجه کنید.
۴. حافظه بویایی را تقویت کنید: برای اینکه حافظه بویایی خودتان را تقویت کنید، باید آن را شدیدا به چالش بکشید. آموزش حس بویایی زمانی با موفقیت پیش میرود و به دستاوردهای چشمگیری میرسد که این چالشها خلاقانهتر و چندوجهیتر باشند. برای تقویت حافظه بویایی میتوانید چند قطره از عصارههای معطر مختلف را روی پنبه یا نوارهای مخصوص عطر بریزید، سپس نظم آنها را بههم بریزید و بعد سعی کنید که نام درست هر رایحه را تشخیص بدهید. شما میتوانید این برنامه چالشی را به یک آزمون نمرهای تبدیل کنید و هر دفعه نمره آزمون جدید را با نمره آزمون قبلی مقایسه کنید. هرچقدر که بوها و روایح با یک خاطره یا یک احساس خاص پیوند عمیقتری داشته باشند، حافظه بویایی هم با قدرت بیشتری عمل خواهد کرد.
۵. آروماتراپی را به برنامه روزانه اضافه کنید: آروماتراپی یا رایحهدرمانی مستقیما همه گامهای قبلی را تقویت میکند و اثربخشی آنها را ارتقا میدهد. برای برخوردار شدن از مزیتهای آروماتراپی میتوانید چند قطره از عصاره معطر دلخواه و محبوب خودتان را درون یک پخشکننده عطر بریزید و آن را عصرها نزدیک خودتان قرار بدهید. حتی میتوانید عصارههای معطر مختلف را برای ساعات مختلف شبانهروز و حالتهای خلقوخویی مختلف در نظر بگیرید. انجام دادن آروماتراپی براساس یک برنامه منظم و دقیق همواره فواید زیادی برای ذهن و بدن دارد، مخصوصا اگر آروماتراپی با عصارههای معطری مانند اسطوخودوس و بابونه انجام شود، زیرا این عصارههای معطر اثرات آرامبخشی بر سیستم عصبی دارند، احساس آرامش را تقویت میکنند و استرس را کاهش میدهند.
تکنیکهای درک عطر
متخصصان و فعالان حرفهای در صنعت عطرسازی، صنایع غذایی و همچنین صنعت زیبایی و محصولات آرایشیـبهداشتی، توانایی قابلتوجهی برای تشخیص عطرهای مختلف دارند و از روشهای مختلفی بهعنوان تکنیکهای درک عطر پیروی میکنند. شما هم با دنبال کردن ترفندهای زیر میتوانید به نتایج بهتری در درک عطرها برسید و عطرها را سریعتر در گروههای بویایی صحیح و دقیق دستهبندی کنید.
۱. با گروههای بویایی آشنا شوید: اولین تکنیک در تکنیکهای درک عطر، کسب آشنایی دقیق و کامل با گروههای بویایی مختلف است. شاید تصور کنید که موفقیت در این مرحله کاملا ساده خواهد بود، اما کسب مهارت حرفهای در این زمینه بههیچوجه ساده نیست و به تلاشهای تدریجی و مستمر نیاز دارد. بنابراین ابتدا باید با گروههای بویایی زیر و نتهایی که درون آنها قرار میگیرند، آشنا شوید.
گلی یا گلفام: شامل روایح انواع گلها مانند رز، یاس، اسطوخودوس، گل یلانگ، یاسمن، گل مریم و...
چوبی: روایح خاص و جذابی مانند چوب صندل، سدر و خسخس در این گروه بویایی قرار میگیرند.
مرکباتی: نتهای شاداب، باطراوت و انرژیبخش مانند لیمو ترش، پرتقال و ترنج در این گروه حضور دارند.
ادویهای: انواع ادویههای گرم و خاص مانند دارچین، میخک و جوز در گروه بویایی ادویهای دستهبندی میشوند.
۲. تکنیکهای لایهبندی را بشناسید: برای اینکه در زمینه آشنایی با تکنیکهای درک عطر به موفقیت برسید، باید از تکنیک لایهبندی کمک بگیرید که یکی از ترفندهای محبوب در میان بوشناسان و عطرشناسان حرفهای است. در این تکنیک باید یک عطر واحد را چندین بار در طول یک بازه زمانی بو کنید. این بوییدن چندمرحلهای به شما فرصت میدهد که نتهای آغازین، میانی و پایانی را بهتر شناسایی کنید و درنهایت عطر را بهتر درک کنید. هر مرحله از بوییدن یک عطر درواقع جنبههای مختلفی از آن عطر را آشکار میکند و به شما اجازه میدهد که درک نهایی خودتان از عطر مورد نظر را بهتر اصلاح کنید.
۳. عطرهای مشابه را مقایسه کنید: یکی دیگر از تکنیکهای درک عطر، مقایسه عطرهای مشابه است. با مقایسه همزمان دو عطر مشابه، شما میتوانید تفاوتهای ظریفی را میان آنها پیدا کنید که معمولا نادیده گرفته میشوند. این تکنیک مهم در درک عطر مخصوصا به کسانی توصیه میشود که میخواهند در فرمولاسیون عطر و کنترل کیفیت آن دقیق و حرفهای عمل کنند.
چطور از حس بویایی محافظت کنیم؟
همانقدر که آموزش حس بویایی و یاد گرفتن تکنیکهای درک عطر مهم است، محافظت از حس بویایی هم اهمیت دارد. بنابراین برای محافظت از حس بویایی حتما نکات زیر را جدی بگیرید.
۱. از سیگار کشیدن و تماس با دود سیگار دوری کنید: سیگار کشیدن بهطور قابلتوجهی حس بویایی را دچار اختلال میکند. پس اگر سیگار میکشید، باید ترک سیگار را با جدیت دنبال کنید. حتی تماس با دود سیگار دیگران هم باعث اختلال در حس بویایی خواهد شد. پس از محیطهایی که میزان دود سیگار در آنها زیاد است، دور بمانید.
۲. از آلودگی هوا و محیطهای آسیبزا دور بمانید: آلودگی هوا، ترکیبات شیمیایی و انواع دودها میتوانند به گیرندههای بینی آسیب برسانند و حس بویایی را ضعیف کنند. بنابراین محل زندگی و کار شما باید تهویه مناسب و باکیفیت داشته باشد. در صورت لزوم از دستگاههای تصفیه هوا استفاده کنید و از تماس درازمدت و طولانی با دودها و گازهای مضر جلوگیری کنید. زندگی و کار در محیط تمیز و سالم، یکی از کلیدهای طلایی برای محافظت از سلامت بویایی در درازمدت است.
۳. بهداشت بینی را جدی بگیرید: بعضی افراد تصور میکنند که رعایت بهداشت بینی همیشه کار سادهای است. اما اگر واقعا میخواهید که بهداشت بینی را در راستای محافظت از حس بویایی جدی بگیرید، باید از محلولهای نمکی یا اسپریهای مخصوص بینی برای تمیز کردن بینی کمک بگیرید تا عناصر محرک و آلرژیزا کاملا از بافت بینی جدا شوند. جدی گرفتن این کار در طولانیمدت به محافظت از گیرندههای بویایی کمک میکند.
۴. آلرژیها را مدیریت کنید: اگر به آلرژی خاصی مبتلا هستید، حتما مدیریت آن آلرژی را تحت نظر پزشک پیگیری کنید. واکنشهای آلرژیک میتوانند باعث التهاب و احتقان در مجاری بینی شوند و حس بویایی را موقتا یا برای دورههای زمانی کوتاه ضعیف کنند.
۵. تعادل آب بدن را حفظ کنید: آبرسانی به بدن برای عملکرد صحیح همه سیستمهای بدن ضروری است، ازجمله عملکرد مجاری بینی. بنابراین در طول روز حتما به اندازه کافی آب بنوشید، زیرا این کار هم غشای مخاطی بینی را مرطوب نگه میدارد و هم عملکرد بهینه گیرندههای بویایی را تضمین میکند.
۶. از تماس اضافی با بوهای خیلی غلیظ خودداری کنید: تماس بیشازحد با بوهای خیلی غلیظ و سنگین میتواند گیرندههای بویایی شما را بیحس کند. بنابراین از تماس بیشازحد با بوهای غلیظ و سنگین خودداری کنید و جلسات تمرین بویایی خودتان را هم طوری تنظیم کنید که مجبور نباشید بیشازحد با بوهای غلیظ و سنگین در تماس بمانید.
ترفندهایی برای تقویت قدرت تشخیص بو
بعضی افراد تصور میکنند که برای تقویت قدرت تشخیص بو باید کارهای عجیبوغریبی انجام بدهند یا اینکه باید به تجهیزات خاصی دسترسی داشته باشند. اما با چند ترفند و تمرین ساده هم میتوانید برای تقویت قدرت تشخیص بو اقدام کنید.
۱. از حسآمیزی الهام بگیرید: بزرگترین مانع برای بسیاری از ما، یافتن زبان مناسب برای توصیف یک عطر یا روایح و آکوردهای مختلف است. با اینحال، عطرسازان و عطرشناسان برجسته همیشه میتوانند از حسآمیزی برای صحبت کردن درباره مواد تشکیلدهنده عطرها صحبت کنند. بنابراین باید بتوانید از اشکال، رنگها، نتهای موسیقی یا خصوصیات مخصوص اشیای مختلف مانند لطافت پارچهها و گلها برای توصیف عطرها و روایح الهام بگیرید. پس تقویت قدرت تشخیص بو زمانی به موفقیت میرسد که شما بتوانید روایح مختلف را با جزئیات توصیف کنید. هرچقدر که در این روند بهتر از حسآمیزی کمک بگیرید، در تشخیص تفاوتهای ریز اما مهم در میان نتها و عطرهای مختلف به موفقیت بهتری میرسید.
۲. در طبیعت آزاد گردش کنید: گردش و وقتگذرانی در محیطهای طبیعی و آزاد مانند جنگل، دریا، اقیانوس، کوهستان، مناطق استوایی، مناطق برفی و... به تقویت قدرت تشخیص بو کمک میکند. اگر بیشازحد در خانه یا فضاهای بسته بمانید، حس بویایی شما هیچ چالش خاصی را تجربه نمیکند و برای تشخیص بوهای مختلف ورزیده نمیشود. حتی میتوانید از گردش در پارکهای بزرگ بهعنوان ترفندی برای تقویت قدرت تشخیص بو بهره بگیرید و از بوی برگهای خیس پاییزی یا شکوفههای بهاری لذت ببرید.
۳. فقط از یک عطر استفاده نکنید: بسیاری از ما به یک عطر خاص علاقه پیدا میکنیم و حتی آن عطر را به عطرامضای خودمان تبدیل میکنیم. اما اگر فقط از یک عطر ثابت استفاده کنیم، رابطه بین حس شامه و عطر وارد حالت تکراری و عادتمحور میشود و مغز هم دیگر برای تشخیص بوهای جدید به اندازه کافی تلاش نمیکند. پس چندین عطر مختلف داشته باشید و بهطور چرخشی از این عطرها استفاده کنید تا حس بویایی و مغز شما فقط به یک عطر عادت نکند. هرچقدر که تعداد عطرهای موجود در کلکسیون شما بیشتر باشد و شامه شما بیشتر با عطرهای گوناگون تماس پیدا کند، فرایند تقویت قدرت تشخیص بو هم بهتر پیش خواهد رفت.
البته نوع عطرهایی که انتخاب میکنید هم مهم است. بنابراین همیشه عطرهای ادو پرفیوم غلیظ را هم در کلکسیون عطرهایتان داشته باشید و بهطور چرخشی از آن استفاده کنید. این عطرها ماندگاری و عمق بیشتری دارند و وقتی که از آنها استفاده میکنید، حس بویایی مجبور میشود که خودش را با جزئیات بیشتر و دقیقتری درگیر کند.
۴. درباره رایحه عطرها بنویسید: نوشتن تجربیات شخصی و منحصربهفرد درباره رایحه عطرها همواره نقش مهمی در تقویت قدرت تشخیص بو دارد. برای این یادداشتنویسی خلاقانه میتوانید مقداری از یک عطر را روی نوار مخصوص عطر اسپری کنید، بعد از بوییدن آن تمرکز کنید و سپس درباره رایحه آن عطر بنویسید: چه حسی به شما میدهد؟ چه خاطراتی را به یاد شما میآورد؟ حدس میزنید که چه نوع ترکیبات و نتهایی درونش وجود دارد؟ چه حسی نسبت به بافت و دمای آن دارید؟ حتی سعی کنید که عطرها را نوعی لباس مخصوص یا مثل یک شخص زنده در نظر بگیرید و بعد درباره آنها بنویسید.
مهمترین گام در این فرایند، اعتماد کردن به ضمیر ناخودآگاه است. شاید این توصیه در ابتدا عجیب به نظر برسد، اما عطرسازان حرفهای هم با همین شیوه آموزش میبینند. دلیلش هم این است که غریزه بویایی، خاطرات و تخیل در شناسایی بوها بسیار مهم هستند. فکر کردن به عطرها براساس این روش، مسیرهای عصبی جدیدی را میان گیرندههای بویایی و مغز بهوجود میآورد و بهمرور زمان باعث تقویت قدرت تشخیص بو خواهد شد.
۵. برای بوییدن همهچیز وقت بگذارید: زندگی پرمشغله امروزی به این معناست که بیشتر ما خیلی کم به بوی چیزهای مختلفی که ما را در زندگی احاطه کردهاند، توجه میکنیم. اما همین کار ساده میتواند به یکی از مهمترین ترفندها برای تقویت قدرت تشخیص بو تبدیل شود. حتی بعضی از مطالعات علمی نشان دادهاند که اگر هرروز سعی کنیم که بوی ۱۰ ماده مختلف را با دقت استشمام کنیم و به آن فکر کنیم، به شکلگیری سلولهای مغزی جدید کمک خواهیم کرد. مثلا میتوانید بوی وسایل چوبی خانه یا میوههای مختلف را استشمام کنید یا اینکه به بوی مواد غذایی، ادویهها و انواع نوشیدنیها مانند قهوه توجه کنید.
6. بر روی یک رایحه تمرکز کنید: یکی از ترفندها برای تقویت قدرت تشخیص بو، تمرکز کردن بر روی یک نت یا رایحه واحد است. مثلا میتوانید چندین دقیقه به بوی برگهای لهشده و مرطوب یک درخت یا بوی پوست پرتقال توجه کنید. همین نتها هستند که درون عطرهای مختلف با نتهای دیگر ترکیب میشوند. هرچقدر که توانایی شما برای تجزیه و تحلیل نتهای تکی بهتر باشد، نحوه تفکر شما درباره عطرها نیز بیشتر دگرگون خواهد شد. تکرار این فرایند در طولانیمدت هم به تقویت قدرت تشخیص بو کمک خواهد کرد.
اگر این تمرین را در طولانیمدت تکرار کنید، بهمرور زمان سویههای تازهای را در نتهای تکی تشخیص خواهید داد و حتی بوهای بیشتری را در فضاهای مختلف احساس خواهید کرد. البته باید از بوییدن مادههای خیلی غلیظ و سنگین خودداری کنید، زیرا این بوها گیرندههای بویایی را سریعتر مسدود میکنند و ظرفیت شامه شما را به سطح اشباعشده میرسانند.
۵ روش رایج برای درک عطرها
عطرها بهدلیل توانایی خاصشان در بیان هویت خود از طریق روایح و بوها همیشه محصولات محبوبی برای انسانها بودهاند. عطرها محصولاتی چندوجهی هستند و درک آنها فقط براساس حس بویایی انجام نمیگیرد، بلکه همه حسهای پنجگانه انسانها را درگیر میکند. به همین دلیل هم درک عطرها همیشه یکبعدی نیست و میتواند در لایههای مختلف شکل بگیرد.
۱. درک شیمیایی: از نظر علمی، بینی انسان میتواند عطرها را به عناصر مجزا تجزیه کند و این کار را براساس شناسایی مولکولهای مختلف درون عطر انجام میدهد. مغز هم بوی عطرها را مانند هر بوی دیگری تفسیر میکند و این کار را براساس تعامل میان گیرندههای بویایی و مولکولهای درون عطر انجام میدهد. این فرایند نوعی درک شیمیایی نامیده میشود که هنوز هم جنبههای اسرارآمیزی دارد. همانطور که یک رنگ خاص به چندین رگه مشابه تقسیم میشود و بینایی ما هم تفاوت بین آنها را تشخیص میدهد، بوها نیز چنین حالتی دارند و مغز ما میتواند تفاوتهای ظریف بین بوهای مشابه را تشخیص بدهد.
۲. درک هنری: عطر یکی از رسانههای هنری محبوب است، زیرا میتوان عطرها را به شیوهای درک کرد که آثار هنری مختلف را درک میکنیم. رایحه عطرها اگرچه با حس بویایی ارتباط دارد، اما فقط به این حس محدود نمیشود. درواقع یک عطر مثل یک اثر اسرارآمیز میتواند دریچههای خاصی را بهروی بیان هنری باز کند و باعث شود که انسانهای مختلف همیشه درک متفاوتی از یک عطر واحد داشته باشند. هرچقدر که عطرساز در ساخت یک عطر بیشتر برای تفسیر کردن نتها و آکوردها تلاش کرده باشد، مخاطب هم درک هنری عمیقتری از آن عطر پیدا خواهد کرد.
۳. درک اجتماعی: درک جنبه اجتماعی عطر میتواند کار دشوارتری باشد، زیرا این درک معمولا در لایههای ناخودآگاه شکل میگیرد و بیشتر افراد در بیان کردن خصوصیات آن به مشکل برمیخورند. با اینحال، احساس تعلق یکی از عواملی است که درک اجتماعی از عطر را بهوجود میآورد. بهخاطر همین حس تعلق است که یک گروه اجتماعی خاص به استفاده همزمان از یک عطر مشخص علاقه پیدا میکند. احتمالا برجستهترین جنبه اجتماعی عطرها نیز همین ایجاد حس تعلق است.
۴. درک فرهنگی: فرهنگ نیز همیشه نقش مهمی در درک عطرها دارد. افراد مختلفی که در مناطق مختلف جهان زندگی میکنند، عطرهایشان را معمولا براساس اولویتهای فرهنگی انتخاب میکنند، حتی اگر خودشان نسبت به این کار آگاه نباشند. بنابراین انسانها براساس اولویتهای فرهنگی بهسمت بعضی از عطرها کشیده میشوند یا از بعضی عطرها فاصله میگیرند.
۵. درک استعاری: عطرها بهدلیل ظرفیت ویژهای که برای تاثیرگذاری بر حسهای پنجگانه دارند، میتوانند به استعارهای برای چیزهای غیرمرتبط با عطرها تبدیل شوند. به همین دلیل هم ما میتوانید از عطرها برای توصیف کردن چیزهایی استفاده کنیم که توصیفشان دشوار است. واضحترین مثال برای توضیح این نکته، بوی موفقیت است. درواقع بوی بعضی از عطرها به استعارهای برای موفقیت تبدیل میشود و مخاطبان هم با استشمام آن بو سریعا به یاد مفهوم موفقیت یا ثروت میافتند. به همین دلیل هم عطرها میتوانند نکات خاصی را درباره دارنده عطر روایت کنند و حتی هویت او را به بیان دربیاورند.
ندا احمدلو